Öfkelenmek sağlıklı olabilir. Sonuçta herkes zaman zaman öfkelenir ve öfkeli duygular uygun yollarla ifade edildikleri sürece doğaldır. Bununla birlikte, birçok çocuk şiddetli öfke patlamaları sergiler ya da öfkenin yanlış ya da kötü bir şey olduğunu düşünerek duygularını içine atar. Bazı çocuklar yönlerini bulamadıklarında sinirlenirler. Bazıları ise saldırgan davranışlarıyla terk edilmişlik, reddedilmişlik, üzüntü, kayıp gibi durumlarla ilgili yaşantılarını gizlerler. Bu çocuklar öfkelerini anlamayı kontrol etmeyi öğrenmezlerse kendilerine ve başkalarına zarar verebilir.

 

 

YETİŞKİNLER ÇOCUKLARIN ÖFKELERİNİ KONROL ETMELERİNE YARDIMCI OLABİLİR

Çocuklar da yetişkinler gibi kaygı ve stresle doludur. Hastalık, ölüm, boşanma, taşınma ve diğer yaşam değişiklikleri gibi aile krizlerine ek olarak, çocuklar özsaygı ve aidiyet duyguları ile de mücadele ederler. Çocuklar uyumlu ve başarılı olmak için üzerlerinde baskı hissederle, kendilerindeki ve başkalarındaki farklılıkları kabul etmekte zorlanırlar.

Öfkelenmek sağlıklı olabilir. Sonuçta herkes zaman zaman öfkelenir ve öfkeli duygular uygun yollarla ifade edildikleri sürece doğaldır. Bununla birlikte, birçok çocuk şiddetli öfke patlamaları sergiler ya da öfkenin yanlış ya da kötü bir şey olduğunu düşünerek duygularını içine atar. Bazı çocuklar yönlerini bulamadıklarında sinirlenirler. Bazıları ise saldırgan davranışlarıyla terk edilmişlik, reddedilmişlik, üzüntü, kayıp gibi durumlarla ilgili yaşantılarını gizlerler. Bu çocuklar öfkelerini anlamayı kontrol etmeyi öğrenmezlerse kendilerine ve başkalarına zarar verebilir.

Çocuklar bazı saldırgan davranışları arkadaşlarından, filmlerden, televizyondan, telefondan ve bilgisayar oyunlarından öğrenseler de ilk başta ailelerinden etkilenirler. Çocuklar aile üyelerini izleyerek duygularını nasıl ifade edeceklerini öğrenirler. Eğer aile üyeleri öfkelerini olumlu bir şekilde ifade etmezlerse, çocuklar da büyük ihtimalle farklı davranmayacaklardır.

Örneğin aileler sabırlı olmayı, öfkelerini doğrudan ve saldırgan olmayan yollarla ifade etmeyi, uygunsuz davranışlar için özür dilemeyi öğrenmelidir. Çocuklar aile üyelerinin öfke krizlerine ve tartışmalarına şahit olmamalıdır. Çocuğa ceza vermenin gerektiği durumlarda, ceza mutlaka çocuğun davranışıyla ilgili olmalı ve sakin, makul bir tavırla verilmelidir. Fiziksel ceza çocuğun benlik saygısını, ebeveyn-çocuk ilişkisini ciddi şekilde olumsuz etkilemektedir ve kesinlikle yapılmamalıdır.

Çocuğunuz kolayca hayal kırıklığına uğruyor ve öfkeleniyorsa, henüz öfkesini yönetme becerisine sahip değilse bu beceriyi kazandırmak için biz yetişkinlerin yardımı gerekebilir. Duygu regülasyonu bebeklikten itibaren ebeveynin çocuğu nasıl sakinleştirdiği ile ilintilidir. Önce kendi duygularımızı regüle edebilmeliyiz ki çocuklar da bizleri model alarak sakinleşme becerilerini geliştirebilsinler. Bu nedenle atılabilecek adımlardan ilki kendimizi gözlemlemek ve zorlandığımız noktaları bulup, bunlar üzerine çalışmak olabilir. Bu en zor süreçtir ve ara ara kendi duygularımızı yoklamak ve tepkilerimizin farkına vardıktan sonra küçük küçük dokunuşlar yapmak gerekebilir. Gelelim daha kolay kısmına; çocuklar için özellikle öfke, kızgınlık, hayal kırıklığı, üzüntü gibi soyut kavramları somutlaştırmak önemlidir. Çocuklar öfkelendiğinde bunun altında bir hayal kırıklığı yatıyor olabilir ve henüz sözel olarak ifade etmede güçlük çekiyor olabilirler. Durumun ne olduğunu fark ettiyseniz bunu konuşabilmek, onun da kendisini ifade etmesine izin vermek oldukça faydalıdır. Ancak çoğunlukla işin içine birtakım oyunlar, etkinlikler ya da çocuğun ilgisini çekebilecek bir şeyi dâhil etmediğimizde bu oldukça zorlayıcı olabilir. Peki, neler yapabiliriz?

Beyin Fırtınası:Neler sinirini bozuyor?

• Hayal kırıklığı yaratan durumları tespit etmek için beraber “Neler sinirimi bozuyor?” listesi oluşturun. Bunu renkli bir kartona, renkli kalemler kullanarak yapın. Örneğin; “Parktaki çocuklar beni oyunlarına almayınca üzgün hissediyorum.” gibi cümlelerle yaşadığı problemi somutlaştırın. Yanına resimlerini çizerek ya da yüz ifadeleri kullanarak görselleştirin.
• Her bir durum için önceden baş etme stratejileri belirleyin. Örneğin; “Parkta seninle oynamak istemezlerse neler yapabilirsin?” Aklınıza gelen faaliyetleri bulup yazın. Mesela “Kendi başıma salıncakta sallanmak da keyif veriyor, onu yapabilirim.” gibi alternatifler yazın.

Sakinleşme Müdahaleleri

Listedeki sakinleşme müdahalelerinin hangilerini denedi?

STRATEJİ	PUAN	ÇIKARTMA
Nefes al ve 3’e kadar say	7/10

Hangileri yardımcı oldu?

Hangileri yararlı değildi?

Bu listede olmayan ama denemek istediği herhangi bir müdahale var mı?

Dene ve Puan Ver! Çocuğun yeni denediği yatıştırıcı becerileri takip etmek için bir çizelge yapabilir. Ne kadar işe yaradığını puanlayabilir ve bunu yapma cesareti gösterdiği için (müdahale işe yaramasa bile) bir çıkartma yapıştırabilirsiniz.

Nefes Almak

Hayal kırıklığı ve stres hissederken nefesimizi tutma ve kaburga nefesi alma eğilimindeyizdir. Güçlü duyguları yönetmeye yardımcı olmak için nefes almanın daha etkili bir yolu vardır: Diyafram Nefesi! Bir diğeri de gergin anlarda derin nefes almaktır. Aşağıdaki etkinlikler, çocukların nefes kontrollerini arttırmalarına yardımcı olmak için çeşitli nefes tekniklerini uygulamanın yollarını sunuyor.

Tüyü Havada Tutma: Çocuğa küçük bir tüy verilir ve üfleyerek ne kadar süre havada tutabileceğine bakılır. Bu etkinlik, çocuğun gerginliğini gidermek üzere odaklanmış ve güçlü bir nefesle nefes almasını teşvik ediyor.

Balon Şişirme: Balonu şişirtip, ağzını bağlamadan bırakın ve uçmasını izleyin. Hem nefes egzersizi yapmanıza hem de kahkaha atmanıza olanak sağlar. Unutmayın! Gülmek gerginliği hafifletmenin en keyifli yollarından biridir.

Ejderha Gibi Üflemek: Tuvalet kâğıdı rulosunu bir ejderha gibi boyayın, iç kenarlarına kırmızıya boyadığınız ince şerit halindeki peçeteleri yapıştırın. Çocuğunuz, karton ruloyu ağzına tutar ve hareket eden peçete alevlerinin görülebilmesi için güçlü bir şekilde nefes verir.

Don! Nefes! : Açık alanda, bir veya daha fazla çocukla oynanabilir. Normal etkinliğinizi sürdürürken çeşitli zamanlarda “Don! Nefes!”  diyebilirsiniz. O zaman çocuğun hareketsiz kalması ve etkinliğe geri dönmeden önce üç derin nefes alması gerekir. Anlık ve saçma olduğu için genelde sevilen bir oyundur ve aynı zamanda “Don!” yönergesi dürtü kontrol becerilerini de geliştirir.

Öfkeyi Boşaltmak için Duyusal Uyaran Kullanma.

Alüminyum Folyo Heykeller: Alüminyum folyo, çocuğun şekillendirmesini ve ezmesini sağlayan bir dokuya sahiptir. Çocuğa şekillendirmesi için izin verin. Sıkıştırma, ellerde ve vücuttaki gerginliği gidermeye yardımcı olacaktır.

Pamuk Topu Saldırısı: Evde bir kapta pamuk topları bulundurun. Kızgın olduklarında pamuk topu saldırısı seçeneği sunun. Her pamuk topunu olabildiğince sert yere çarpmalarını isteyin. Tabi sert bir şekilde çarpmayacak ama denerken eğlenceli ve gerilimden kurtulmaları için bir fırsat olacaktır.

Stres Topları: Çocuğunuza oyun hamuru verin, biraz onunla oynamasını sonrasında fındık büyüklüğünde toplar yapmasını isteyin. Bir balonun ağzını olabildiğince açın ve oyun hamuru toplarını içine atmasını sağlayın. Balonun ağzını bağlayın. Bu stres topunu nasıl ve ne zaman sakinleştirici bir strateji olarak kullanabileceğini tartışın.

Ara Vermek

Kar Küresi: Çocuk öfkeli ya da gerginse, sakinleştirici araç koleksiyonunuza “kar küresi” ekleyebilirsiniz. Kızgınken sallayabilir, karlar dibe çökene kadar derin nefesler alabilir. Bu özellikle görsel ipuçlarına iyi cevap veren çocuklar için yararlıdır.

Parıltılı Şişe: İçinde figür olmayan kar küresi olarak düşünebilirsiniz. Şeffaf plastik şişenin içine su, sim ve birkaç damla gliserin damlatın. Şişe kapağını sıkıca kapatın ve sallayın. Şişedeki parıltılar bizim duygularımıza çok benzer. ‘Sarsıldığımızda’ düşüncelerimizin ve duygularımızın her yanı kapladığını hissederiz. Ancak bedenimizi ve zihnimizi nefesimize odaklayıp susturursak şişedeki parıltı dibe çökmeye başlar, durulan duygular gibi. Parıltı şişesi duyguların gelip geçici olduğunu göstermek için basit bir canlandırma görevi görür ve ara vermek için iyi bir araçtır.

Güvenli Alan ve Meditasyon Alanları: Çocuğun bunalmış hissettiğine gidebileceği güvenli bir yer oluşturun. Alan; pelüş bir hayvan, boncuk, Parıltılı Şişe veya kendini sakinleştirebilecek başka öğelere sahip olabilir. Örneğin; bir çadır, odanın çocuk tarafından belirlenmiş ve tasarlanmış bir köşesi vb.

 

ÇOCUKLAR SİNİRLENDİKLERİNDE VE KAVGA ETTİKLERİNDE EBEVEYNLER NELER YAPABİLİR?

1. Kavga eden çocukları ayırın.

2. Çocukların sakinleşmelerine yardımcı olun.

3. Neden sinirlendikleri konusunda düşünmelerini sağlayın.

4. Çocuklara diğer arkadaşının/arkadaşlarının

duygularını anlamaları için yardım edin.

5. Olayla ilgili duygularınızı çocuklara anlatın.

6. Onlara olayla ilgili en iyi çözümü bulmaları konusunda destek olun.

7.Şiddete başvurmadan olayı çözdüklerinde takdir edin.

8. Çocuklara öfkelenmenin doğal bir duygu olduğunu fakat başkalarına zarar vermenin kabul edilemez olduğunu söyleyin.

 

ÇOCUKLARA ÖFKELERİNİ İFADE ETMELERİ/DIŞA VURMALARI İÇİN NASIL YARDIM EDEBİLİRİZ?

 

Çocuklarınıza farklı duygular ve bunlara yol açan durumları anlatmak için çeşitli yüz ifadeleri kullanın.

 

Öfkelendiklerinde bedenlerinde meydana gelen değişimleri fark etmelerini sağlayın (terleme, kalp atışının hızlanması, titreme, hızlı nefes alıp verme, yüzünün kızarması gibi ç.n.)

 

İnsanlar ve olaylarla ilgili duygularını her zaman sözcüklerle ifade etmeleri gerektiğini söyleyin.

 

Çatışma ve kavga içeren hayali bir durum yaratın. Oyuncak ve peluş bebekler kullanarak olay ve hissedilen duygular hakkında konuşun.

 

 

MODEL OLARAK ÖĞRETME

Çocuklar taklit ederek ve gözlemleyerek öğrenirler.

Bu nedenle onlara olumlu model olmak çok önemlidir.

NASIL?

1. Öfkelendiğin, kızdığın ya da sadece yorgun olduğun zamanları fark et.

2. Kendi stresini ve öfkeni nasıl kontrol edeceğini öğren.

3. Duygularını ve düşüncelerini diğer insanlarla saygı çerçevesi içinde paylaş.

4. Problemlerini ve yaşadığın anlaşmazlıkları şiddete başvurarak değil konuşarak çöz.

5. Bir problem ve çözümü hakkında çocuğunun duyacağı ses tonuyla kendi kendine mırıldan.

 

ÇATIŞMALAR NASIL ÇÖZÜLÜR

 

1. Problemi ve çatışma içinde yer alan kişilerin duygularını TANIMLA.

2. Alternatif çözüm yolları BELİRLE.

3. Bu çözüm yollarını DEĞERLENDİR.

4. Seçilen en iyi çözüm yolunu UYGULA.

5. Çatışmayı çözerken -bunu bir deneyim olarak düşün- ne yaptığını ÖĞREN.

 

Örnek Durum:

Oyuncak için kavga

“4 Yaşlarında iki kız çocuğu oyun oynuyorlar ve oldukça mutlu görünüyorlardı. Ayşegül çığlık atana kadar her şey normaldi. Birden

Selin Ayşegül’ün saçını hızla çekmeye, Ayşegül ise çığlık atmaya ve yere düşmüş oyuncağını göstererek ağlamaya başladı.” 

 

Bu neden oldu?

Çünkü bu yaştaki çocuklar:

 

1) Kendi eşyalarını ve oyuncaklarını paylaşmakta zorluk çekerler.

2) Hala duygularını nasıl kontrol edeceklerini bilemezler.

3) Problemleri çözecek uygun kelimeler kullanmayı öğrenme sürecindedirler.

4) Etraflarındaki insanları ve olan biteni kontrol etmek isterler.

5) Olayların nasıl olması gerektiği konusunda kararsız kaldıklarında sinirlenebilirler.

6) Diğer insanların farklı düşünceleri olabileceğini kabul etmekte zorlanırlar.

 

Yukarıda anlatılan durumla karşılaştıklarında yetişkinler ne yapabilir?

o Sakin olun: Bağırmayın ve fiziksel şiddet uygulamayın.

o Kavgayı durdurun ve yaralanan çocuğa yardım edin.

o Agresif davranan çocuğa sakinleşmesi için zaman tanıyın. Çocuğun yaşına göre her yıl için en fazla 1 dk.

 

Her iki çocukta sakinleştiğinde;

a) Çocuklara problemi anlatmaları için anlayabilecekleri bir dille sorular sorun.

b) Kavga ile ilgili duygularını ifade etmeleri için onların konuşmalarını sağlayın ve bunun için sorular sorun.

c) Problemi çözmek için şiddete başvurmadan yapabilecekleri şeyler konusunda onlara yardımcı olun.

d) Çocuklara kararlı ve net bir biçimde başkalarına zarar vermenin kabul edilemez olduğunu ifade edin.

e) Oyuna barışarak geri döndüklerinde onları övgü sözcükleri ile ödüllendirin.

 

Yetişkinler bu durumla tekrar karşılaşmamak için neler yapabilirler?

1. Çocuklara oynayabilecekleri farklı oyuncaklar temin edin.

2. Çocuğun kesinlikle paylaşmak istemeyeceği oyuncağını ortaya çıkarmayın.

3. Çocuğunuza, arkadaşlarının ayrılırken ona ait oyuncakları almayacaklarını anlatın.

4. Günlük yaşamda çocuğunuza paylaşmayı öğretin.

5. Ne zaman bir tartışma/sorun ortaya çıksa, çocuğunuza duygularını ifade edecek kelimeleri kullanmasını ve tartışmaya son verecek ya da problemi çözecek farklı yollar düşünmesini öğretin.

ÇOCUKLARIN OYNADIKLARI OYUNLARI VE İZLEDİKLERİ PROGRAMLARI TAKİP ETME

2 yaşın altındaki çocukların televizyon izlemesine izin vermeyin.

Çocukların gün içerisinde TV, bilgisayar ve video oyunları ile geçirdikleri zamanı sınırlandırın.

TV, bilgisayar ve video oyunlarına ancak ödevlerini ve evdeki sorumluluklarını yaptıktan sonra izin verin.

Çocuklara neleri izleyebileceklerini ya da oynayabileceklerini nedenleri ile birlikte açıklayın.

TV, Bilgisayar ve oyunları çocukların yattıkları odalarda

bulundurmayın. Böylece onları denetleyebilirsiniz.

Mümkün olduğunca çocuklarınızla birlikte TV izleyin veya video oyunu oynamaya çalışın.

Çocuklarınıza şiddete yönelik, şiddeti çağrıştıran oyuncaklar almayın.

Onlara izledikleri bir programdan korktuklarında ya da kafaları

karıştığında her zaman sizinle konuşabileceğini söyleyin.

 

ÖRNEKLERLE ÖĞRETME

Kendi kendinize mırıldanarak; “örneğin bu programı izlemeyeceğim çünkü aşırı şiddet var” ya da “rol icabı bile olsa insanların birbirlerini incitmelerinden hoşlanmıyorum” diyerek başka bir kanal açın.

Çocuğunuzun yanında uygun olmayan şiddet içerikli programları izlemeyin.

Kendi televizyon izleme saatlerinize de sınır koyun.

Televizyonu sürekli açık tutmayın.

Çocuklarınıza TV, bilgisayar ya da video dışında da pek çok eğlenceli aktivite yapılabileceğini gösterin.

Örneğin; oyun oynama, kitap okuma, resim yapma, puzzle

yapma, şarkı söyleme ya da bir müzik aleti çalma gibi…

Okul Psikolojik Danışmanı Beyzanur KILIÇ

KAYNAKÇA

Eaton Heegaard, M. (2021) . Öfkemi Kontrol Etmeyi Öğreniyorum. İletişim Yayınları.

Thomas, B. (2023). Çocuklar için Duygularla İletişim Becerileri. Sola Unilas.

31 Kasım 2023 tarihinde https://necdetseckinozortaokulu.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/06/25/711384/dosyalar/2020_06/03220113_COCUKLARDA_OFKE_KONTROLU.pdf?CHK=be2c6944525eac059df93b69b95d2869 erişilmiştir.

 

30 Kasım 2023 tarihinde https://mutluari.com/cocuklarda-ofke-yonetimi.html erişilmiştir.